Historia Wśrόd Obłokόw

Turkot Hurricane’όw przebija przez poranną mgłę. Lecą szykiem żelazne ptaki w polowaniu za niemieckimi myśliwcami. Szukają wroga aby dopaść go i strącić z obłokόw. Walczą nie tylko o Anglię; mszczą się za mordowanie ich rodzin i zniszczenia ich kraju. Oglądamy to z rosnącymi emocjami na ekranie i z dumą za wyczyny naszych zuchόw, mimo że samoloty noszą jeszcze oznaki RAFu, a nie polską szachownicę.
W brytyjskiej produkcji filmowej “Hurricane” (polski tytuł “303. Bitwa o Anglię”) ci odważni zacięci bohaterzy otchłani nadziemnej przelatują nad malowniczym krajobrazem angielskich pόl i granicznych żywopłotόw. Wracają do bazy i zniżają się od razu do zwykłego poziomu normalnej ludzkości – modlitwa, nauka, kłόtnie, wόdka i dziewczyny.
W Polsce nie wszystkim taki układ o polskich bohaterach odpowiada. Wystąpili w tym samym czasie z własnym filmem o Dywizjonie 303 z podejrzanym podtytułem “Historia Prawdziwa”. To ktόra wersja miała być ta “nie prawdziwa”? Nie widziałem tej polskiej wersji więc nie mogę osądzić ale podtytuł nie wrόży niczego dobrego. W Polsce bohaterzy mają być bohaterami zawsze, czyli prawdomόwni, honorowi, rycerscy wobec kobiet, unikający przekleństw. Robi się wόwczas film na zamόwienie społeczne ktόre jest monumentalne, z dużym budżetem, lecz zanadto pedagogiczne i przez to drętwe. Brytyjczycy robili jeszcze takie filmy w okresie powojennym jak np. “Dam Busters” czy “Battle of the River Plate”, posiadające pewien staroświecki czar i sceny humorystyczne, lecz ze scenariuszem opracowanym bardziej na legendach o wojnie niż na historii. Pόźniejsze filmy jak “A Bridge too Far” czy “Battle of Britain” posiadały już więcej refleksji. Wojna staje się bardziej realistyczna, nie każdy Brytyjczyk jest bohaterem, nie każdy cudzoziemiec pośmiewiskiem. Za każdą osobą wykonującą bohaterskie czyny jest człowiek pełen ludzkich wad.
I dlatego dopiero w takim przebraniu można sprzedać kinomanom brytyjskim nowoczesnego bohatera. Polskim uczestnikom premiery londyńskiej filmu, obytej z brytyjskimi naleciałościami, ten obraz nie raził dlatego że treść filmu zawierał wszystkie najważniejsze wątki historii Dywizjonu 303. Wręcz na odwrόt, Polacy z ktόrymi rozmawiałem byli zachwyceni, mimo że specjaliści od tematu mieli jak zawsze jakieś zastrzeżenia. Ale mieliśmy na wstępie imperialną arogancję Brytyjczykόw wobec Polski i Polakόw, frustracje Polakόw wobec tego szowinizmu, powolne rozpoznanie wartości polskich zwycięstw, istny zachwyt brytyjskiego społeczeństwa (a szczegόlnie angielskich kobiet), brutalne sceny bitewne, a po szale bitwy skromne podziękowanie i jawna niechęć do niepotrzebnych już Polakόw, uwieńczone ostateczną decyzją Brytyjczykόw o nie dopuszczeniu polskich wojskowych do powojennego marszu zwycięstwa.
Aby przybliżyć nam taki obraz widzimy wojnę oczyma nieco cynicznego łowcy przygόd i okolicznościowego przemytnika Jana Zumbacha, ktόry też staje się jednym z najwybitniejszych asόw polskich. W filmie, Zumbach, grany świetnie przez aktora walijskiego Iwan Rheon, znanego z roli okrutnika Ramsay Bolton z serii “Walka o Trony”, staje się postacią centralną wynikającą też z tego że na początku zakładania dywizjonu był jedyną osobą mόwiącą biegle po polsku i po angielsku. Mόgł nabijać się z brytyjskich przełożonych bez jawnego obrażania ich, wykazywać empatię z młodszymi polskimi lotnikami, czarować Angielki i bezwględnie zestrzeliwać Niemcόw. W najbardziej komicznej scenie tłumaczy Polakom obraźliwe uwagi typowego sierżanta brytyjskiego przeinaczając je na łagodne słowa pochwały (przypominało to podobnę scenę w filmie Benigniego “Życie jest Piękne” gdzie aktor przekomicznie zniekształca słowa niemieckiego komendanta obozu). Rheon przygotował się świetnie do swojej roli mόwiąc wyraźną czystą polsczyzną tak że piloci polscy rozmawiają ze sobą i z nim wyłącznie po polsku. Wzmacnia to autentyczność filmu. Pόźniej rolę przywόdcy dywizji i głόwnego łącznika z Brytyjczykami przejmuje doświadczony i dwujęzyczny przedwojenny instruktor latania Witold Urbanowicz (aktor Marian Dorociński), nadający już tej roli bardziej tradycyjną sylwetkę wzorowego oficera polskiego.
Brytyjczykom obecnym na premierze film się też się spodobał, ale nie wyrażali już tych samych emocji. Dla nich była to raczej lekcja historii podana w dostępny sposόb o szczegόlnym wkładzie Polakόw do zwycięstwa w Bitwie o Wielką Brytanię i o perfidnym zakończeniu wojny dla Polakόw. Budżet filmu był wyraźnie ograniczony (tylko £6.5mln). Producentom stać był na wypożyczenie tylko jednego samolotu Hurricane a tak teraz popularne komputerowe fajerwerki (tzw. CGI) nie były aż tak imponujące dla osόb przyzwyczajonych do oglądania filmu z dużym budżetem jak “Dunkirk”. Rzeczywiście akcja powtarzających się walk w powietrzu mogła wydawać się nieco monotonna gdyż większość scen widziano poprzez kabinę kolejnych pilotόw. Wobec tego potrzebna była dobra fabuła i bogata fantazja aby ponieść film dla widzόw brytyjskich, a tego nie brakowało. Odezwały się też głosy (głόwnie kobiece) krytykujące nieco rozpustny obraz angielskich kobiet, w pogoni za każdym pilotem, a szczegόlnie polskim. Ta ostatnia uwaga miała w sobie trochę racji i pewne sceny z nimi mogłyby być zbyteczne. Ale trzeba pamiętać że w okresie wojny, gdzie śmierć czyha za każdą bombą i gdzie praca przy monitorowaniu lotόw przybliża ich na co dzień do akcji, namiętności kobiet mogą rosnąć a urok munduru wojskowego robi swoje. Ktokolwiek zanuci sobie piosenki legionowe wie o co chodzi.
Osobiście mam tylko żal że na końcu historycznego filmu opartego o prawdę brakowało tradycyjnych zdjęć głόwnych aktorόw i nazwiska postaci ktόre reprezentowali, łącznie z krόtkim opisem ilości zwycięstw i losu ostatecznego pilota. Miałoby to wielką wymowę dla powagi tematu.
Gdy film puszczono do kin, w bardzo ograniczonym obiegu, krytycy brytyjscy, jak np.The Guardian, The Times czy Daily Mail, dawali raczej skrόcone tylko recenzje. Lecz w tych krόtkich opisach oceniali film pozytywnie, dając mu trzy lub cztery gwiazdki. Przyjęto do wiadomości że był to “low budget” film i na tej podstawie go komentowano.
Dla polskich widzόw polecam film. Jest to historia autentyczna przedstawiona w sposόb jak najbardziej strawny dla naszej starszej młodzieży i ich kolegόw brytyjskich. Jest bez nabrzmiałej pompatyczności, bez urojonych przechwałek, z właściwym stosunkiem do chwiejnej brytyjskiej reakcji na ten niespodziewany nalot pożytecznych egzotycznych sojusznikόw ktόrych z czasem można było odrzucić. Cieszmy się że inicjatywa, a potem sfinansowanie filmu i jego realizacja były brytyjskie (żadna polska instytucja do ktόrej się zwrόcili nie poparła filmu), i że wszyscy brytyjscy uczestnicy, łącznie z głόwnym walijskim aktorem i ze szkockim reżyserem filmu, David Blair, przyśli do tego projektu przyznając się że z początku nic na temat polskich pilotόw nie wiedzieli ale uczuli z czasem potrzebę oddania im należytego hołdu przez ten film.
Lecz właściwym inicjatorem tego sympatycznego wkładu do wiedzy o historii polskich pilotόw ktόry niańczył pomysł tego filmu przez 7 lat i ktόry doprowadził film do skutku w pięciotygodniowym nakręceniu był wspόł-producent polskiego pochodzenia Krystian Kozłowski, syn uchodżcόw polskich, wnuk weterana z pod Monte Cassino. Działał przez swoją firmę brytyjską Prospekt 3, lecz chwała mu za to że dał nam Polakom w Wielkiej Brytanii taki bezcenny moment do zachwytu i dumy z naszych niedoskonałych bohaterόw. Kozłowski mόwił że jego matka, jeszcze żyjąca, była bardzo dumna z jego wkładu do tego filmu, i wcale nie jest w tym osamotniona.

Wiktor Moszczyński